Kiam oni unue parolis Esperanton, la mondo estis malsimila ol hodiaŭ. Estas la epoko de la ĉevalo. Por partopreni la unuan Esperantan kongreson, Ludoviko Lazaro Zamenhof vojaĝis dum preskaŭ du semajnoj por atingi Bulonjo-ĉe-Maro de Varŝava. Sed aperoj povas trompi. Junuloj ofte surpriziĝas kiam ili legas Ŝekspiron kaj rekonas ke malgraŭ la paso de jaroj kaj generacioj, la temoj ŝajnas nuntempaj. Kiom ajn la mondo ŝanĝiĝas, homoj tiam estis plejparte same kiel homoj nun kaj la paraleloj inter Esperanto tiam kaj Esperanto nun estas trafaj.
Same kiel nun, Esperanto kaptiĝis en larĝa komunika revolucio kiu jam okazis kaj kiu ŝanĝus la tutan mondon. Je la unua Universala Kongreso, Zamenhof diris
la mondo ekstera ne multe scias pri ĝi, kaj la vortoj, kiuj estas parolataj en nia kunveno, ne flugos telegrafe al ĉiuj urboj kaj urbetoj de la mondo
Eĉ tiam, la telegrafo ekkaŭzis la ŝanĝojn en la mondo kiu donus al ni la interreto. La libro de Tom Standage The Victorian Internet priskribas kiel la telegrafo aŭguris multajn el la ŝanĝoj kiujn vera konektiveco kaŭzus en la mondo: kiel ĝi ŝanĝus kiu havas povon kaj kiu havus la kapablon priskribi kio estas la vero. Kaj Esperanto partoprenis ecx tiun unuan revolucion en elektronikan komunikadonn: en 1924 oni deklaris Esperanto "klaran lingvon" por telegrafio.
Eĉ pli trafa estis tio ke Zamenhof komprenis ke, por ke Esperanto ekvivu, necesis ke ĝi estus libera. Leo Findeisen priskribis Esperanto kiel la unua "libera fonta projekto". Eĉ en la Unua Libro, Zamenhof rezignis pri ĉiuj personaj rajtoj rilate la lingvon kaj ke Esperanto estu komuna posedaĵo de la Esperanta komunumo. En la Antaŭparolo de la Fundamento, Zamenhof verkis ke lia opinio estas nur lia privata opinio. Li estas membro de la komunumo, ne la estro.
Ĉiuj ĉi principoj estas tre moderna, sed samtempe, Zamenhof kaj Esperanto estis kaj estas produktoj de siaj lokoj kaj tempoj. "Internacia" signifis "Eûropa" al Zamenhof. Kiel eble Esperantistoj dezirus ke estu malsame, Esperanto tute ne estas bazita sur Aziaj lingvoj -- ĝi estas Eŭropa lingvo. En Esperanto Sen Mitoj, Ziko Sikosek priskribas kiel kelkaj Esperantistoj ŝajnigas ke Esperanto estas tial, por krei la aperon ke Esperanto estas pli kosmapolitana ol ĝi vere estas. Esperanto estas produkto de la 19a jarcenta Eŭropo. Ĝia strukturo, vortostoko, kiel ĝi traktas virinoj, ĉiuj estas kompreneblaj, de 19-jarcenta vidpunkto.
Esperanto ne povas esti ĉiuj aferoj al ĉiuj homoj. Aŭ ĉu ĝi povas? Kiu diras ke vere devas esti nur unu komunumo de Esperanto-parolantoj. Kelkaj volas ke Esperanto estu facile lernebla internacia lingvo. Kelkaj volas ke ĝi estu bonega lingvo por literaturo. Kelkaj volas uzi ĝin por scienco. Esperanto povas esti ĉiuj ĉi aferoj. Samtempe, ni agnosku ke ne ĉiuj, kiuj parolas Esperanton devas esti "Esperantisto". Ne ĉiuj devas lerni Esperanton kaj tiuj, kiuj lernis ĝin ne necese tion faris ĉar ĝi estas "ĝrava" aŭ "la ĝusta farenda afero por ĉiuj homoj".
Kvankam esperanto parolantoj ekzistas trans diversaj komunumoj, ni trovu kiel konstrui pontojn inter ili. Ni povas konstrui ejoj kie homoj kunigu siajn Esperanto-lingva kulturo kun niaj. Ni povas lasi mil floroj floru kaj faru el ĝi belan bukedon.
Hodiaŭ vespere, ni estas ĉi tie por celebri Esperanto kaj ĝi iniciatoro d-ro Zamenhof. Kial ajn ni lernis Esperanto aŭ parolu ĝin hodiaŭ, ni kune havas komunan lingvon kiu iam estis nur la ideo kaj revo de ununura homo kaj nun estas la fundamento de lingva komunumo kiu estas disdonita tra la tuta terglobo. Kunekun mi hodiaŭ vespero, ni laŭdu d-ro Zamenhof kaj sia mirinda ideo.
When Esperanto was first spoken, the world was a very different place. It was the horse-and-buggy era. To attend the first Esperanto conference, Ludoviko Lazaro Zamenhof travelled for nearly two weeks to reach Bulogne Sur Mer from Warsaw. But appearances can be deceiving. Young people are often surprised when they read Shakespeare and realize that in spite of the span of years and generations, the themes seem timeless. However much the world changes, people were much the same then as now and the parallels between Esperanto then and now are striking.
Just as now, Esperanto was caught up in a sweeping communications revolution was already happening and would revolutionize the world. At the first Universala Kongreso, Zamenhof said
The outside world knows little about it and the words spoken here will not be telegraphed to all the towns and villages of the world
Even then, the telegraph was beginning to effect the changes in the world that would give us the Internet. Tom Standage's book The Victorian Internet describes how the telegraph presaged many of the changes that true connectivity would cause in the world: how it would change who has power and who has the authority to be an arbiter of the truth. And Esperanto participated in even the earliest revolutions in electronic communications: In 1924, Esperanto was declared a "clear language" for telegraphy.
Even more striking was how Zamenhof understood that for the language to live, it had to be free. Leo Findeisen has described Esperanto as the first Open Source project. In the very first Esperanto book, la Unua Libro, Zamenhof gave up all rights to Esperanto that it be a common possession of the Esperanto community. In the Antauxparolo de la Fundamento, Zamenhof writes that his opinion is just his private opinion. He is a member of the Esperanto community, not its ruler.
These are all principals that are very modern, but at the same time, Zamenhof and Esperanto were and are products of their place and time. International meant European to Zamenhof. As much as Esperantists might wish it to be different, Esperanto is not based on Asian languages at all -- it is a European language. In Esperanto Sen Mitoj Ziko Sikosek describes how some Esperantists pretend that, in order to make Esperanto appear more cosmopolitan than it really is. Esperanto is a product of the 19th century Europe. Its structure, vocabulary, the way it deals with women, are all understandable, from a 19th century European perspective.
Esperanto can not be all things to all people. Or can it? Who's to say that there needs to be only one community of Esperanto language speakers. Some people want Esperanto to be an easy-to-learn international language. Some want it to be a great language for literature. Some want to use it for science. Esperanto can be all these things. At the same time, we should acknowledge that not everyone who speaks Esperanto needs to be an Esperantist. Not everyone needs to learn Esperanto and those who have learned it need not have done so because it was "important" or "the right thing for people to do".
Although Esperanto speakers exist across multiple communities, we can find ways to build bridges among them. We can build forums where people can share their Esperanto-language culture with the rest of us. We can let a thousand flowers bloom and make a lovely bouquet.
Tonight we're here to celebrate Esperanto and its iniciator d-ro Zamenhof. No matter the reason we learned Esperanto or speak it today, we together share a common language once the vision and dream of a single man and now the basis of a language community that is spread across the entire globe. Join me tonight in lauding d-ro Zamenhof and his remarkable vision.